Transactiekosten

Benadering van de jaarlijkse transactiekosten

In de media valt te lezen dat de jaarlijkse kosten van (actief beheerde) aandelenfondsen tussen de 1% en 1,5% liggen. Deze cijfers zijn gebaseerd op de kostenratio, oftewel Total Expense Ratio. De kostenratio geeft echter geen goed beeld van de daadwerkelijke jaarlijkse kosten omdat het sommige kosten buiten beschouwing laat. De grootste kostenpost die niet in de kostenratio wordt meegenomen zijn de transactiekosten die een fonds maakt bij het kopen en verkopen van effecten. En dat maakt nogal wat uit.
Om een beter beeld te krijgen van de daadwerkelijke jaarlijkse kosten van beleggingsfondsen heeft Meesman Index Investments, een gespecialiseerde aanbieder van indexfondsen voor particulieren in Nederland, de uitkomsten van een groot aantal (wetenschappelijke) onderzoeken naar de transactiekosten van beleggingsfondsen geïnventariseerd. En op basis hiervan een eenvoudige formule opgesteld om de totale jaarlijkse kosten van een beleggingsfonds bij benadering te kunnen berekenen.

Soorten transactiekosten
Aan het handelen in aandelen en andere effecten zijn diverse kosten verbonden. Er zijn zichtbare kosten zoals de aan- en verkoopprovisie en belastingen. En minder zichtbare kosten zoals de spread, de market impact en de opportunity cost. De totale transactiekosten bestaan uit een of meer van deze componenten.

1 Transactieprovisie  
Betaling aan broker (commissionair) voor het uitvoeren en afhandelen van een effectenorder.
2 Spread    
Het verschil tussen de koers waartegen een effect kan worden gekocht en de koers waartegen kan worden verkocht.
3 Market impact 
Het plaatsen van een effectenorder kan tot gevolg hebben dat de koers stijgt (bij koop) of daalt (bij verkoop) voordat die wordt uitgevoerd. Hierdoor wordt de order tegen een minder gunstige koers uitgevoerd. Dit is vooral een probleem bij grote orders en/of orders die snel moeten worden uitgevoerd.

Eventuele belastingen en de opportunity cost laten we hier verder buiten beschouwing.

Omvang transactiekosten
Hoe hoog de totale transactiekosten van beleggingsfondsen precies zijn is moeilijk vast te stellen omdat sommige kostenposten (zoals de spread en market impact) in de praktijk moeilijk te kwantificeren zijn. Een schatting is echter wel te maken. Wetenschappers en anderen hebben dit ook gedaan – vooral in de VS. Het voert te ver om alle onderzoeken hier te noemen maar een aantal geeft al een goed beeld:

• De Amerikaanse wetenschappers Edelen, Evans & Kadlec (2006) concluderen in een van de meest grondige wetenschappelijke onderzoeken tot nu toe dat de totale transactiekosten variëren van 0,5% voor aandelen van grote bedrijven tot 1,5% voor aandelen van kleine bedrijven. Gemiddeld zijn de kosten van aan- of verkoop van effecten op de beurs 0,8% van de transactiewaarde. Op basis van de hoeveelheid transacties die aandelenfondsen doen stellen zij dat hun transactiekosten gemiddeld ongeveer even groot zijn als de kostenratio (1,4% versus 1,2% per jaar).

• Fondsbeheerder John Bogle Jr. analyseerde 20.000 van zijn eigen transacties. De kosten varieerden van 0,5% voor transacties die een klein deel van het dagelijkse handelsvolume vertegenwoordigden tot 2,3% voor grote transacties die een groot deel van het dagelijkse handelsvolume vertegenwoordigden.

• Wayne Wagner, voorzitter van de Plexus Group (een toonaangevende Amerikaanse onderzoeksinstelling op het gebied van transactiekosten) stelt dat de totale transactiekosten voor beleggingsfondsen variëren van 0,7% voor fondsen die beleggen in aandelen van grote bedrijven tot 3,1% voor fondsen die beleggen in aandelen van kleine bedrijven.

• Hussman Funds, een Amerikaanse fondsbeheerder, heeft in 2003 voor een van haar fondsen (Hussman Strategic Growth Fund) de daadwerkelijke transactiekosten berekend. ‘Putting all of this together, we estimate that the total cost of transactions in the Strategic Growth Fund for the year ended September 30, 2003, including both brokerage commissions and market impact, was approximately 0.88%’

• The Investment Fund for Foundations, een Amerikaanse fondsbeheerder, heeft in 2000 een schatting gemaakt van de transactiekosten voor drie van haar fondsen. De one-way trading costs waren 0,45% voor het US Equity Fund, 0,60% voor het Multi-Asset Fund en 0,95% voor het International Equity Fund.

• Lipper Fitzrovia vermenigvuldigt de omzet van een fonds met 1% om de totale transactiekosten te schatten. Lipper Fitzrovia zegt hierover: ‘An estimate of 1,00% seems both conservative and reasonable.’

• De Autoriteit Finanaciële Markten zegt in het rapport Zicht op beleggingsinstellingen uit 2004 dat de transactiekosten van beleggingsfondsen tussen de 0,3% en 1% per jaar. Het is niet bekend of hierbij rekening is gehouden met market impact.

Uit de onderzoeken blijkt dat de transactiekosten voor verschillende soorten transacties behoorlijk uiteenlopen. Van circa 0,5% voor transacties in aandelen van grote bedrijven en aandelen waar veel handel in is tot 1,5% voor aandelen van kleine bedrijven en 2% of meer voor aandelen die weinig worden verhandeld. Op basis van deze cijfers is het redelijk om te veronderstellen dat de transactiekosten gemiddeld ongeveer 0,8% bedragen. Hiervan is de provisie circa 0,1% tot 0,2%, de spread ook en de market impact 0,25% tot 1%.

Meesman-formule
Om een idee te krijgen van de totale jaarlijkse kosten van een beleggingsfonds moeten bij de kostenratio dus de transactiekosten worden opgeteld. Omdat de daadwerkelijke transactiekosten van beleggingsfondsen niet bekend zijn, kan hiervan een schatting worden gemaakt door de zogeheten omloopfactor (een indicatie van de hoeveelheid transacties) te vermenigvuldigen met 0,8%.

Totale jaarlijkse kosten = kostenratio + (0,008 x omloopfactor)

De omloopfactor van een beleggingsfonds staat in de financiële bijsluiter en het jaarverslag van het fonds. Aangezien de omloopfactor van aandelenfondsen gemiddeld zo’n 100% is, bedragen de transactiekosten al gauw 1% per jaar. En 1% extra kosten per jaar betekent bij een rendement van 8% na 25 jaar een 20% lager eindbedrag. Omdat de jaarlijkse kosten op termijn een grote (negatieve) invloed hebben op het eindkapitaal, is het belangrijk om niet aan de transactiekosten voorbij te gaan. 
De omloopfactor is niet altijd eenduidig in de financiële bijsluiter opgenomen. Sommige beleggingsfondsen beleggen in andere beleggingsfondsen. De omloopfactor van het onderliggende fonds wordt dan vaak niet verrekend in de omloopfactor van het bovenliggende fonds. Zo niet bij ING Global Fund, die de omloopfactoren van onderliggende fondsen netjes verrekent. Wel bij bijvoorbeeld Van Lanschot Global Fund en Aegon Wereldwijd Aandelenfonds. Dat laatste fonds belegt alleen maar in de eigen basisfondsen. Sommige van die fondsen handelen heel intensief. Het Europese basisfonds van Aegon had een omloopfactor van liefst 337% in 2005. Aegon rapporteert in de financiële bijsluiter een omloopfactor van ruim 30%, maar als de activiteiten van de basisfondsen daarbij worden opgeteld, dan is een omloopfactor van ruim 130% een betere weergave van de handelsactiviteit van dit beleggingsfonds.